Romancieri ukrainas Andrey Kurkov ishte duke darkuar me miqtë në shtëpinë e tij në Kiev në mbrëmjen e 24 shkurtit 2022 kur Rusia nisi pushtimin e saj në shkallë të plotë. Brenda pak orësh ai u këshillua se emri i tij me siguri figuronte në një listë ruse që synonte figura të shquara ukrainase për arrestim, ose më keq, dhe ai duhet të largohej nga qyteti.
Ndërsa Kurkov dhe gruaja e tij iu bashkuan mijëra ukrainasve që rrëmbyen çfarëdo pasurie mundën dhe u nisën drejt perëndimit të vendit, ai filloi një varg artikujsh, fjalimesh, intervistash, transmetimesh dhe intervenimesh të tjera – të bëra brenda dhe jashtë vendit – për të shpjeguar hallin dhe pozitën e bashkatdhetarëve të tij. Ai u kthye në Kiev katër muaj pas pushtimit dhe qyteti ka mbetur baza e tij që atëherë për rolin e tij të vazhdueshëm si një nga avokatët më të njohur dhe më këmbëngulës të një Ukraine të lirë dhe të pavarur.
Kurkov ishte në faqen e 70 të një romani të ri kur ndodhi pushtimi, por zbuloi se, “ndërsa mund të prodhoja mjaft gazetari, nuk mund të shkruaja trillim”, thotë ai në një intervistë për “The Guardian”.
“Verën e kaluar kam shkruar 30 faqe të tjera, por më pas kam pasur një tjetër bllok. Në një farë mënyre ndihesha shumë fajtor për kënaqësinë për të shkruar trillime në kohë lufte. Ndihej si diçka mëkatare. Për të shkruar një roman duhet gjithashtu të përqendroheni në botën e romanit, jo në realitetin tuaj. Dhe realiteti nuk më la të mendoj për asgjë tjetër. Ishte si të ishe i burgosur nga realiteti, duke kontrolluar lajmet çdo orë gjatë gjithë ditës dhe më pas zgjoheshe disa herë në natë për t’i kontrolluar sërish”.
Megjithatë, pavarësisht nga pauza e tij nga shkrimi i trillimeve, romani i fundit i Kurkovit, “The Silver Bone”, do të botohet në Mbretërinë e Bashkuar dhe në ShBA muajin e ardhshëm. Është romani i tij i 12-të që përkthehet në anglisht dhe vëllimi i parë i një serie të re krim të titulluar “The Kyiv Mysteries” (Misteret e Kievit). Me një rastësi të jashtëzakonshme, libri nis në një Kiev kaotik të dhunshëm dhe të shkatërruar nga lufta. Në rreshtin e parë të “The Silver Bone” shfaqet babai i protagonistit të Kurkovit, studenti i inxhinierisë elektrike, i kthyer në detektiv Samson Kolechko, i vrarë brutalisht. Derisa mbërrin në fjalinë e tretë, edhe vetë Samsoni është plagosur rëndë. Por ndërsa Kurkov tani është i njohur ngushtë me rreziqet e jetës gjatë kohës së luftës në Kiev, ai po shkruante “The Silver Bone” disa vite përpara inkursionit të Putinit dhe romani zhvillohet më shumë se 100 vjet përpara fillimit të luftës aktuale.
“Unë kam qenë gjithmonë i interesuar për periudhën rreth fundit të Luftës së Parë Botërore”, thotë ai. “Një nga romanet e mia të para të pabotuara trajtonte ngjarjet e asaj kohe, dhe ky libër flet për vitin 1919, gjatë luftës katërvjeçare në të cilën Ukraina shpalli pavarësinë e saj pas rënies së perandorisë ruse dhe më pas e humbi përsëri”. Bolshevikët, rusët e bardhë dhe fraksionet e ndryshme ndërluftuese ukrainase ndërronin pushtetin çdo disa muaj. “Brenda katër viteve pushteti ndryshoi 14 herë. Ishte një kohë e paqëndrueshmërisë së pabesueshme”, vazhdon ai. “Disa njerëz qëndruan në Kiev gjatë gjithë kohës, duke iu përshtatur ndryshimeve; të tjerët u tërhoqën me fraksionet humbëse; shumë u vranë. Ishte një kohë e vështirë dhe e rrezikshme, dhe gjithashtu një kohë magjepsëse. Dhe ja ku jemi sërish – qoftë për ta kthyer atë në një republikë sovjetike apo ruse apo diçka tjetër, Rusia po përpiqet të pushtojë Ukrainën”.
Vetë Kurkovi mishëron shumë nga ndërlikimet e marrëdhënieve midis Ukrainës dhe Rusisë, si dhe tensionet brenda Ukrainës. Ai lindi në vitin 1961 pranë Leningradit të atëhershëm, ku babai i tij ishte një pilot testues i forcave ajrore dhe nëna e tij mjeke. Babai i tij u dërgua në Ukrainë kur Kurkov ishte dy vjeç dhe që atëherë ai ka jetuar atje. Kurkov e shkruan letërsinë e tij në gjuhën e tij të parë të rusishtes, megjithëse ai shkruan gazetari dhe proza të tjera në gjuhën ukrainase. Puna e tij është ndaluar në Rusi që nga viti 2014.
Kurkov fillimisht erdhi në vëmendjen ndërkombëtare me romanin e tij “Death and the Penguin” (Vdekja dhe pinguini) i vitit 1996 – botuar në anglisht në vitin 2001 – i cili shfaqi përzierjen e tij satirës, surrealizmit, humorit të errët, komentit social dhe karakterizimit të pasur. Përqendrimi i tij në aspekte të detajuara të jetës, politikës dhe krimit ukrainas, të lidhura me prirjen gazetareske dhe natyrën e shpejtë të historisë së fundit të Ukrainës, ka nënkuptuar se “The Silver Bone” nuk është libri i tij i parë që ka shfaqur një lloj parashikimi të papritur nga koha kur u publikua. Në të kaluarën, trillimet e Kurkovit kanë përfshirë ngjarje të ndryshme si kriza e gazit midis Rusisë dhe Ukrainës, dhe helmimi i një kandidati presidencial, që të dyja më pas ndodhën. Romani i tij i vitit 2018 “Grey Bees” (botuar në anglisht në vitin 2022) u përqendrua në pasojat e agresionit rus dhe fliste për rajonin e kontestuar Donbas të Ukrainës në periudhën pas rrëmbimit të tokës nga Putini në vitin 2014, e cila shpesh përmendet si fillimi i vërtetë i konfliktit aktual.
Zanafilla e “The Silver Bone” erdhi kur një lexuese i dha Kurkovit një sasi të madhe dosjesh të policisë sekrete bolshevike nga periudha e pasluftës së parë botërore. “Dokumentet i përkisnin babait të saj të ndjerë, i cili ishte oficer i KGB-së në kohën sovjetike dhe më vonë punoi për shërbimin sekret ukrainas”, thotë ai. “Ato përmbanin dokumente të shkruara me dorë nga persona të akuzuar për vepra të ndryshme, duke shpjeguar pse ata nuk mund të ishin fajtorë. Krimet e tyre shpesh janë gjëra që nuk do të konsideroheshin kriminale në asnjë kohë normale apo në ndonjë vend normal”, shpjegon ai. “Për shembull, qytetarët kishin të drejtë të kishin bagëti, por nuk kishin të drejtë të shisnin mish apo lëkurë. Dënimi për tregti private ishte minimumi tre vjet burg. Kishte taksa të çuditshme për gjëra të tilla si mobilje dhe të brendshme. Dokumentet ishin të mbushura me këto detaje të çuditshme të jetës së përditshme në Kiev gjatë kohës së luftës, dhe ishte kjo teksturë që doja të përcillja në roman”.
Janë kozakët rusë të bardhë ata që vrasin babanë e Samsonit në skenën hapëse. Në atë kohë ata po luftonin për kontrollin e qytetit me Ushtrinë e Kuqe të re Sovjetike, si dhe me një spektër të gjerë grupimesh të tjera politike dhe paraushtarake. Koka e babait të Samsonit ndahet në dy pjesë nga një goditje e një sabre (shpatë) dhe një prerje tjetër i heq veshin Samsonit. Por në një detaj karakteristik kurkovian, Samsoni kap me shkathtësi veshin e prerë përpara se të goditej për ulluqe dhe e mban të sigurt në një kuti. Më pas ai arrin të kuptojë papritur se ai tani ka një përvojë të ndryshuar të dëgjimit, një përvojë që i jep atij akses në bisedat që normalisht nuk dëgjohen. Historia e krimit sillet siç duhet rreth Samsonit që dëgjon komplotin e një çifti ushtarësh renegatë rusë, transmeton Klankosova.tv.
Kurkov thotë se rrëfimi i krimit dhe figura e detektivit në formën e Samsonit të ri që kërkon drejtësi dhe rend në mes të kaosit të luftës, i dhanë atij një mënyrë për të eksploruar dhe ndriçuar një shoqëri nën stres ekstrem. Dy librat e parë “Kyiv Mysteries” u botuan në Ukrainë përpara pushtimit rus, por Kurkov thotë se ai shpesh merr më shumë vëmendje jashtë vendit sesa brenda. “Unë mendoj se njerëzit në Ukrainë në përgjithësi po lexojnë më pak letërsi për momentin. Dhe fakti që shkruaj në Rusisht do të thotë që marr më pak komente në shtëpi. Sigurisht që kam lexuesit e mi dhe librat e mi janë përkthyer në gjuhën ukrainase, por ka njerëz që thonë se letërsia e vërtetë ukrainase shkruhet në gjuhën ukrainase”.
Kurkov ka folur në të kaluarën se si përdorimi i gjuhës ruse në Ukrainë është zbehur gjatë viteve. Tani është një pikë e fuqishme e ndezjes. Ai thekson se Ukraina është në fakt një vend multikulturor dhe shumëgjuhësh, jo vetëm për sa i përket rusishtes, por edhe me minoritete tatarë të Krimesë dhe folës dhe shkrimtarë hungarezë. Ai thotë se para pushtimit rreth 40% deri në 45% e ukrainasve mund të flisnin rusisht. “Një pjesë joproporcionale e këtyre njerëzve janë vrarë në Lindje nga ushtria ruse. Shumë të tjerë janë bërë refugjatë jashtë vendit. Mendoj se ka shumë gjasa që pas luftës do të jenë pak a shumë 20% rusishtfolës, dhe ndërsa fëmijët dhe nipërit e tyre do të flasin dy gjuhë, gjuha ukrainase është një shënues i patriotizmit”.
Ai thotë se nuk shqetësohet për këtë çështje, duke vënë në dukje kalimthi se Kharkivi dikur ishte një qytet ukrainishtfolës që u bë rusishtfolës vetëm pas Luftës së Dytë Botërore dhe se gjuha kryesore e folur në Lviv para Luftës së Dytë Botërore ishte polonishtja. “Këto janë realitetet historike. Gjuha kryesore letrare në Ukrainë do të jetë ukrainishtja. Por do të ketë ende një vend për poezinë dhe prozën në gjuhën ruse”.
Kurkov komunikonte kryesisht në anglisht menjëherë pas pushtimit, duke folur dhe shkruar për një media globale. Ai thotë se për njëfarë kohe mezi arrinte t’i përgjigjej kërkesave nga e gjithë bota, por tani është shumë i vetëdijshëm se vëmendja po ikën nga lufta në Ukrainë. “Situata në Gaza natyrisht se po e merr vëmendjen dhe po i tmerron politikanët dhe publikun kudo. Për Putinin, ideale do të ishte që Kina të sulmonte Tajvanin; Serbia të sulmojë Kosovën; Venezuela, Guajanën; Koreja e Veriut atë të Jugut. Çdo gjë që largon vëmendjen nga Ukraina, e ndihmon atë”.
Sa i përket perspektivave të menjëhershme të luftës, Kurkov vë në dukje problemet politike në miratimin e një projektligji mobilizimi shumë të vonuar për të rritur rekrutimin në ushtrinë ukrainase dhe shpreh shqetësimin për mungesën e municioneve që po i shkojnë ushtrisë ukrainase. “Ukraina nuk mund të konkurrojë me Rusinë që ka armë nga Irani dhe Koreja e Veriut, si dhe furnizimet e veta. Britania e Madhe po përmbush atë që premtoi dhe po ashtu edhe shtetet baltike, të cilët i kuptojnë shumë rreziqet. Politikanët ukrainas vazhdojnë të përsërisin se asnjë negociatë me Rusinë nuk është e mundur. Por nëse perëndimi po mendon të detyrojë Ukrainën në negociata, kjo do të bëhet e qartë me mungesën e dërgesave të reja të armëve në 12 muajt e ardhshëm. Koha do të tregojë”.
Ai raporton se presidenti ukrainas, Volodymyr Zelenskiy, dhe qeveria ende gëzojnë mbështetjen e publikut, “por kjo nuk do të thotë se ata pajtohen me gjithçka që ai thotë ose bën”. Për sa i përket moralit të përgjithshëm, ai thotë: “Unë mendoj se të gjithë janë të traumatizuar dhe pothuajse të gjithë po përpiqen ta fshehin atë. Njerëzit ia kanë dalë me sukses për t’u shtirë se janë të fortë dhe se po e jetojnë të njëjtën jetë si më parë. Teatrot janë plot. Shumë muze janë të hapur”.
Mëngjesin që më foli nga Kievi, vendi ishte sulmuar shumë me raketa ruse dhe kishte alarme për sulm ajror gjatë gjithë natës. “Mund flije pak, por jo gjithë natën. Shpesh njerëzit duhet të duhet të shkojnë në punë pas një nate pa gjumë dhe kështu njerëzit janë sigurisht të lodhur, por ata vazhdojnë”.
Kurkov po përgatitej për përvjetorin e dytë të luftës më 24 shkurt duke kryer detyrat për mediat ndërkombëtare. Më pas ai synonte të kthehej te romani i tij i papërfunduar, pjesa e tretë e serisë “Kyiv Myteries”. “Kur filloi lufta, ndjehej se ndërsa trillimi ishte një mjet i mirë komunikimi në kohë paqeje, ai nuk ndihej mjaftueshëm në kohë lufte. Por unë e ëndërroj atë”, thotë ai. “Ëndërroj të shkruaj përsëri trillime, kështu që do të bëj një përpjekje tjetër. Nëse do të ishte një roman për diçka abstrakte dhe të largët nga realiteti, ndoshta nuk do të mund ta shkruaja deri në fund të luftës. Por për shkak se po shkruaj për Kievin në kohë lufte, shpresoj se tani mund të kem diçka më të dobishme për të thënë. Gjithsesi, do të provoj. Do të shohim”.
