Gjykata e Kombeve të Bashkuara në Hagë dënoi me nga 12 vjet burgim dy ish-shefa të shërbimit të sigurimit shtetëror të Serbisë, të akuzuar për udhëheqjen e grupeve paraushtarake gjatë luftërave në ish-Jugosllavi, në vitet 1990, transmeton Gazeta Sinjali.

Ky ndryshe njihet si rasti më i gjatë për krimet e luftës, i cili erdhi në përfundim me këtë vendim.

Ky rast është historik jo vetëm për shkak të gjatësisë së saj, por edhe për shkak të asaj që do të thotë për rolin e fshehtë të Beogradit në konfliktin e Bosnjës 1992-1995 dhe për përgjegjësinë ligjore të sponsorëve të fshehtë shtetërorë të grupeve paramilitare.

“Kjo çështje gjyqësore shteruese kundër dy zyrtarëve të lartë serbë është prova e lakmusit për të provuar orkestrimin e spastrimit etnik të Beogradit në Bosnjë dhe Kroaci gjatë fillimit të viteve 1990. Lidhja me udhëheqjen e Beogradit do të ishte mallkuese”, tha David Scheffer, ish i dërguar i SHBA për çështjet e krimeve të luftës dhe nënkryetar i Shoqërisë Amerikane të Ligjit Ndërkombëtar.

Jovica Stanišić, ish-shefi i shërbimit të sigurimit shtetëror (DB) dhe zëvendësi i tij, Franko “Frenki” Simatović, u akuzuan për herë të parë në 2003 për pretendimin e armatosjes dhe orkestrimit të grupeve paramilitare përgjegjëse për krimet e luftës në luftërat Kroate dhe Bosnje. Ata dikur ishin dy nga burrat më të fuqishëm në Serbi.

Stanišić u raportua gjithashtu të ishte një informator i CIA-s dhe agjencia ndërmori hapin e pazakontë të paraqitjes së një dokumenti të klasifikuar në gjykatë që përshkruan ndihmën e tij për këtë agjenci.

Ata u shpallën të pafajshëm në 2013, me një shumicë të gjyqtarëve të gjykimit që vendosën se prokuroria nuk kishte provuar “qëllimin e duhur për të çuar përpara qëllimin e përbashkët kriminal”. Sidoqoftë, një rigjykim  për këtë rast u urdhërua në vitin 2015, kur një Dhomë e Apelit vendosi që gjyqtarët e gjykimit kishin keqinterpretuar pragun ligjor për provimin e bashkëpunimit.

Në veçanti, ajo tha se ata kishin gabuar duke kërkuar prova të “drejtimit specifik” të krimeve si provë për të ndihmuar dhe mbështetur një komplot të gjerë për të kryer spastrimin etnik ndaj jo-serbëve. Ai parim i “drejtimit specifik” që atëherë është përmbysur nga gjykatës të tjerë.

Gjyqi i dytë filloi në qershor 2017 dhe vendimi i së mërkurës do të shënojë kulmin e tij, pas 228 ditësh në gjykatë dhe 80 dëshmitarëve.

“Në historinë e saj gati 30-vjeçare, Gjykata për ish-Jugosllavinë nuk ka dënuar kurrë ndonjë zyrtar serb për krime në Kroaci dhe Bosnjë dhe Hercegovinë. Shumë studiues pajtohen se kjo nuk pasqyron realitetin e konfliktit,” tha Iva Vukušić, një lektor i historisë në Universitetin e Utrechtit.

“Kjo tregon se sa e vështirë është të akuzosh dhe të dënosh për krimet e kryera nga aktorë të dyshuar të pavarur përtej një kufiri ku nuk ekzistojnë zinxhirë të qartë komandimi.”

Stanišić dhe Simatović ishin anëtarët kryesorë të regjimit të Sllobodan Millosheviç, i cili u përpoq të gdhendte një Serbi të madhe nga rrënojat e Jugosllavisë në vitet 1990. Ndërsa Stanišić ishte në krye të përgjithshëm të policisë së fshehtë të frikshme DB, Simatović drejtoi njësinë e saj të operacioneve speciale.

Ndërkohë Stanišić duket se ka luajtur një lojë të dyfishtë. Ish-oficerët e CIA-s i thanë Los Angeles Times në 2009 ai i kishte dhënë agjencisë detaje të punës së brendshme të regjimit, vendndodhjen e pengjeve të NATO-s dhe vendet e varreve masive.

Vladimir Dzuro, një oficer policie çek, i cili mori në pyetje të dy burrat ndërsa shërbente si hetues për gjykatën penale ndërkombëtare për ish Jugosllavinë (ICTY), tha se vendimi i së mërkurës do të jetë një moment kritik për vendosjen e rekordit në dorën e fshehur të Beogradit prapa mizorive në Kroaci dhe Bosnje.

“Unë besoj se kemi vërtetuar përmes hetimeve tona që DB, nën komandën e Jovica dhe Frenki, organizoi, furnizoi, financoi dhe drejtoi njësi të ndryshme paraushtarake që vepronin jashtë Serbisë, posaçërisht në territoret e kontrolluara nga Serbët në Kroaci dhe Bosnjë,” tha Dzuro, i cili jep një përmbledhje e takimeve të tij të tensionuara me Stanišić dhe Simatović në kujtimet e tij, Hetuesi: Demonët e Luftës Ballkanike.

“Ato njësi speciale ishin, për shembull, Arkan Tigrat, Akrepat ose Beretat e Kuqe që u bënë famëkeq për brutalitetin e tyre dhe krimet e tyre ishin të dokumentuara mirë në padinë tonë.”

Kjo çështje është gjyqi i fundit i madh ballkanik për krime lufte që po trajtohet nga mekanizmi ndërkombëtar i mbetjeve për gjykatat kriminale, pasardhësi i Tribunalit Ndërkombëtar për Krime Lufte dhe një gjykate ekuivalente që merret me gjenocidin e Ruandës.

Në këtë muaj, Ratko Mladic, ish-komandanti ushtarak boshnjako-serb u shqyrtua ankesa e tij dhe e njëjta u refuzua, me ç’rast u vërtetua dënimi i caktuar paraprakisht.

Nëse Stanišić dhe Simatović dënohen nesër, nuk ka gjasa të ndryshojë mendje në rajon, veçanërisht në mesin e Serbëve, të cilët kanë tentuar t’i shohin provat e krimeve të luftës si të motivuara politikisht.

“Nëse në fund të fundit, Stanišić dhe Simatović do të dënoheshin për krime lufte, do të kuptohej këtu si një pjesë e presioneve politike që u intensifikuan kohët e fundit,” Čedomir Antić, një historian në Universitetin e Beogradit, i cili vuri në dukje lidhjet e CIA të Stanišić.

Ai shtoi: “Mund të kuptohet vetëm si një fushatë antiserbe.”

“Njerëzit tashmë kanë vendosur atë se çka duan që të besojnë,” tha Vukušić, por shtoi se kjo do të ndihmonte në informimin e historianëve të epokës nëse masa e provave sekrete të paraqitura në dy gjykimet u vu në dispozicion.

“Kjo është saga më e gjatë ligjore në Hagë, për njohurinë time në çdo gjykatë. Ajo u zhvillua gjithashtu, në një masë të madhe, pas dyerve të mbyllura, me sa duket Serbia siguroi dokumente, por me kusht që ato të mos bëhen publike,” tha ajo.

“Tani mbetet pyetja nëse këto regjistra do të jenë ndonjëherë publike?”, ka thënë Vukušić. /GazetaSinjali/