Freedom House në raportin vjetor, përveç tjerave ka pasqyruar edhe sundimin e ligjit dhe gjyqësorin në Kosovë, ku sipas kësaj organizate ndërhyrja politike në gjyqësor mbetet problem dhe korrupsioni i përhapur gjyqësor ndikon negativisht në pavarësinë e saj.
“Kufizimet e burimeve dhe mungesa e gjyqtarëve të kualifikuar gjithashtu pengojnë performancën e gjyqësorit”, thuhet në raport.
Gjatë vitit 2022, Ministria e Drejtësisë përgatiti dokumentacionin për fillimin e vettingut në gjyqësor; atë dhjetor, Kuvendi ra dakord të formonte një komision ad hoc të ngarkuar me administrimin e procesit të vetingut.
Amendamentet kushtetuese që parashikojnë verifikimin e zyrtarëve të nivelit të lartë në gjyqësor u finalizuan nga komisioni në mars 2023 dhe u dërguan në Gjykatën Kushtetuese.
Në dhjetor, gjykata publikoi gjetjet e saj, duke vendosur se ndryshimet e propozuara ishin kushtetuese me përjashtim të një dispozite.
Kjo dispozitë, e cila do të lejonte shkarkimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve në bazë të “integritetit të cenueshëm”, u hodh poshtë nga gjykata për të qenë e paqartë dhe e pasaktë.
Raporti thekson se prokurorët dhe gjykatat mbeten të ndjeshme ndaj ndërhyrjeve politike dhe korrupsionit nga elitat e fuqishme politike dhe të biznesit, duke dëmtuar procesin e rregullt ligjor.
“Megjithëse ligji thotë se të pandehurit nuk duhet të mbahen në paraburgim përpara gjyqit, përveç rasteve kur ata kanë gjasa të ikin ose të manipulojnë provat, gjyqtarët shpesh urdhërojnë të dyshuarit të ndalohen pa shkak. Paraburgimet e gjata janë të zakonshme për shkak të joefikasitetit gjyqësor dhe kufizimeve të burimeve”, thuhet tutje.
Edhe pse BE-ja ndërmjetësoi një marrëveshje në vitin 2015 ndërmjet Kosovës dhe Serbisë për të shpërbërë forcën serbe të sigurisë Civilna Zastita (Mbrojtja Civile) në veri të Kosovës, ka pasur raportime se forca ka vazhduar të veprojë ilegalisht.
Në qershor të vitit 2023, qeveria e shpalli Mbrojtjen Civile dhe Brigadën e Veriut, të dyja që veprojnë në veri, si organizata terroriste.
Po ashtu raporti thotë se Kosova është burim, pikë transiti dhe destinacion për trafikimin e qenieve njerëzore.
“Fëmijët janë në rrezik të veçantë të shfrytëzimit nga trafikantët, të cilët mund t’i detyrojnë ata të lypin ose të merren me punë seksuale. Ligjet e punës që synojnë të mbrojnë të drejtat e punonjësve ekzistojnë, por shpesh shkelen në praktikë”.
Raportet e komisionuara nga BE-ja kanë vlerësuar se rreth 30 për qind e ekonomisë së Kosovës është joformale, gjë që rrit rrezikun e shfrytëzimit të punonjësve.